طلبه یار | سایتی جامع برای همه طلاب
بسم الله الرحمن الرحیم
فیش منبر
آثار وآفات شب یلدا (منبر کامل)
** **
کانال فیش منبرومرثیه درایتا
http://www.eitaa.com/fishemenbar
عرضه در سایت طلبه یار = https://www.talabeyar.ir
بسم الله الرحمن الرحیم
شب یلدا
بلند ترین شب سال
فیش منبر آثار وآفات شب یلدا
آثار و محاسن شب یلدا (بیان ۶ اثر خوب)
۱/صله رحم
اثرات خوب صله رحم در زندگی انسان
اسلام تحکیم پیوندهاى خویشاوندى و استحکام روابط خانوادگى را به شدّت مورد تأکید و توجّه قرار داده چنانچه خداى متعال آن را در ردیف پرستش خویش قرار داده، مى‌فرماید: وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وِ بِذِى الْقُرْبى … «۱» و خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشان نیکى کنید. در جاى دیگر مى‌فرماید: وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذى تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً «۲» بترسید از آن خدایى که به نام او از یکدیگر درخواست مى‌کنید و درباره ارحام کوتاهى نکنید، همانا خداوند مراقب شماست.
خویشانت بال و پَرِ تو هستند.
امیر مۆمنان على علیه السلام نیز به فرزندش چنین سفارش مى‌کند: أَکْرِمْ عَشیرَتَکَ، فَإِنَّهُمْ جَناحُکَ الَّذى بِهِ تَطیرُ، وَ أَصْلُکَ الَّذى إِلَیْهِ تَصیرُ، وَ یَدُکَ الَّتى بِها تَصُولُ «۳» خویشانت را گرامى بدار، زیرا آنان بال و پَرِ تو هستند که با آنان پرواز مى‌کنى و اصل و ریشه تو مى‌باشند که به ایشان باز مى‌گردى (از آنان کمک گرفته و به آنها سرفرازى) و دست (یاور) تو هستند که با آنها (به دشمن) حمله مى‌کنى (و پیروز مى‌شوى).
حتی اگر خویشاوندانت مرتد یا کافر باشند ارتباط خود را با آن ها قطع مکن.
کفر و فسق سبب سقوط حق خویشاوندى نمى‌شود، بلکه صله رحم در این گونه موارد نیز امرى پسندیده است و چه بسا موجب هدایت و نجات بستگان از گمراهى شود. راوى مى‌گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: «کسانى با من خویشاوندى‌دارند، امّا با من هم‌عقیده نیستند، آیا براى آنان بر عهده‌ام حقّى است؟ فرمود: بلى؛ حق خویشاوندى را چیزى قطع نمى‌کند و اگر با تو هم‌عقیده باشند، براى آنان دو حق است؛ یکى حقّ خویشاوندى و دیگرى حقّ اسلام. «۴»
روش‌هاى رسیدگى به خویشان
برخى از روش‌هاى صله رحم و حمایت از خویشاوندان عبارتند از:
- کمک جانى: مى‌توان گفت که بزرگ‌ترین مرتبه صله رحم، رسیدگى جانى به خویشان است و آن در جایى است که جان یکى از بستگان انسان در خطر باشد که در این صورت وى باید تا پاى جان بایستد و از خویشاوندان خود- در چارچوب اسلام و معیارهاى مکتبى- دفاع کند، تا ضرر را از او دفع نماید. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: مَنْ مَشى إِلى ذى قَرابَهٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیَصِلَ رَحِمَهُ أَعْطاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَجْرَ مِأَهِ شَهیدٍ «۵» هر کس با جان و مالش، صله رحم کند، خداى متعال اجر صد شهید به او مى‌دهد.
- کمک مالى:اگر در مواردى میان بستگان انسان افراد نیازمند وجود دارد، رسیدگى مالى به ایشان لازم و از درجه اهمّیّت بالایى برخوردار است. امیر مۆمنان على علیه السلام نیز مى‌فرماید: فَمَنْ أَتاهُ اللَّهُ مالًا فَلْیَصِلْ بِهِ قَرابَتَهُ«۶» کسى که از سوى خدا ثروتى به دست آورد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیرى کند.
- کمک فکرى:رسیدگى فکرى در جایى است که یکى از بستگان انسان براى هدایت‌شدن نیاز به راهنمایى دارد. به عنوان مثال: یکى از اقوام انسان اهل نماز و روزه نیست، اگر رفتن نزد وى و راهنمایى او، سخن‌گفتن از فضیلت نماز و روزه و ترساندن از پیامدهاى ترک نماز و روزه در او مۆثّر مى‌شود، بر انسان لازم است که نزدش رفته و به او کمک فکرى کند و این از مصادیق امر به معروف و نهى از منکر است. به استفتایى در این زمینه توجّه فرمایید:
«آیا انسان مى‌تواند از نظر شرعى با خویشاوندانى که بى‌تقوا و بى‌نماز و ضدّ انقلابند از قبیل پدر، مادر، خواهر و غیره قطع رحم نماید؟ جواب: قطع رحم جایز نیست، ولى باید آنها را با مراعات موازین امر به معروف و نهى از منکر کند.» «۷»
۴٫کمک عاطفى: گاهى رفتن به منازل خویشان، سلام و احوال‌پرسى، تلفن‌زدن و نامه‌نوشتن، محبّت ایجاد مى‌کند و سبب دل‌جویى از خویشان مى‌شود. امیر مۆمنان علیه السلام فرمود: صِلُوا أَرْحامَکُمْ وَ لَوْ بِالتَّسْلیمِ «۸» با بستگان خود صله رحم کنید، گرچه با سلام‌کردن (به آنان) باشد. امام صادق علیه السلام نیز مى‌فرماید:
پیوند میان برادران آن گاه که پیش هم هستند، دیدار همدیگر است و در مسافرت نامه‌نوشتن به یکدیگر. «۹» گاهى نیز شرکت در غم و شادى خویشان از موارد صله رحم است؛ شرکت در مراسم تشییع جنازه و مجالس ترحیم و دل‌جویى از بازماندگان آنان، و نیز شرکت در مجالس جشن و سرور ایشان، رسیدگى عاطفى به آنان‌بوده، در تقویت و تحکیم رابطه خویشاوندى نقش مۆثّرى دارد.
- ترک آزار:یکى از برترین روش‌هاى صله رحم با خویشاوندان، ترک اذّیت و آزار آنان است. بدین معنا که پرهیز از غیبت، تهمت، زخم زبان و شماتت آنان، دخالت‌نکردن در زندگى آنها به عناوین مختلف، عیب‌جویى‌نکردن از آنان و … از برترین موارد صله رحم است. امام صادق علیه السلام دراین باره فرمود: أَفْضَلُ ما تُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ الْأَذى عَنْها «۱۰» برترین چیزى که به آن صله رحم مى‌شود، خوددارى‌کردن از اذّیت و آزار آنان است.
آثار رسیدگى به خویشان
صله رحم آثار و فواید ارزنده‌اى براى انسان در بر دارد که در اینجا به برخى از آنها اشاره مى‌کنیم:
- طول عمر:یکى از مهم‌ترین آثار صله رحم، طولانى‌شدن عمر است. امام رضا علیه السلام در این باره فرمود:
یَکُونُ الرَّجُلُ یَصِلُ رَحِمَهُ فَیَکُونُ قَدْ بَقِىَ مِنْ عُمْرِهِ ثَلاثُ سِنینَ فَیُصَیِّرُهَا اللَّهُ ثَلاثینَ سَنَهً وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ «۱۱» چه بسا مردى که تنها سه سال از عمرش باقى مانده است، امّا خدا به خاطر صله رحم، باقى‌مانده عمرش را به سى سال مى‌رساند و خدا آنچه را مى‌خواهد، انجام مى‌دهد. شخصى به نام مَیسِر از امام باقر یا امام صادق علیهم السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: اى مَیسر! گمان مى‌کنم به خویشان خود نیکى مى‌کنى؟ گفتم: آرى فدایت شوم! من در نوجوانى در بازار کار مى‌کردم و دو درهم مزد مى‌گرفتم، یک درهم آن را به عمّه‌ام و درهم دیگر را به خاله‌ام مى‌دادم. آن‌گاه امام فرمود: به خدا سوگند تا کنون دو بار مرگت فرا رسیده، ولى به خاطر صله رحم به تأخیر افتاده است. «۱۲»
۲٫فراوانى روزى: حضرت سجّاد علیه السلام فرمود: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَمُدَّ اللَّهُ فى عُمْرِهِ وَ أَنْ یَبْسُطَ لَهُ فى رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ … «۱۳» هر کس دوست دارد، خدا عمرش را طولانى و روزى‌اش را افزایش دهد، باید صله رحم کند.
۳٫حسن خلق: امام صادق علیه السلام فرمود: صِلَهُ الْأَرْحامِ تُحْسِنُ الْخُلْقَ «۱۴» رسیدگى به خویشان، اخلاق را نیکو مى‌کند.
- پاکى اعمال و دفع بلا:امام باقر علیه السلام فرمود: صِلَهُ الْأَرْحامِ تُزَکِّى الْأَعْمالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوى … «۱۵» رسیدگى به خویشان، اعمال را پاک مى‌کند و بلا را دور مى‌سازد.
- آسانى حساب:امام صادق علیه السلام فرمود: صِلَهُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الْحِسابَ یَوْمَ الْقِیامَهِ … وَ تَقى مَصارِعَ السُّوءِ «۱۶» رسیدگى به خویشان حساب روز قیامت را آسان کرده و از مرگ بد جلوگیرى مى‌کند.
- آبادى شهرها:امام صادق علیه السلام فرمود: صِلَهُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْجَوارِ یَعْمُرانِ الدِّیارَ صله رحم و خوش‌رفتارى با همسایه شهرها را آباد مى‌کند.
نفرین بر قطع کنندگان رحم
قطع رحم و ترک رسیدگى به خویشان و بستگان در اسلام سخت مورد نکوهش قرار گرفته است. خداوند تعالى کسانى را که از خویشاوندان خود بریده، با آنان قطع رابطه مى‌کنند، در سه جاى قرآن مورد لعن و نفرین قرار داده است. «۱۷» از جمله در آیه‌اى مى‌فرماید: فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِى الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ أُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ «۱۸» اگر از فرمان خدا روى‌گردان شوید، آیا جز این انتظار مى‌رود که در زمین فساد کنید و قطع رحم نمایید؟ آنها کسانى هستند که خداوند آنان را لعنت کرده است. امام صادق علیه السلام در ضمن بیان خود به نقل از پدرش فرمود: پدرم حضرت سجّاد علیه السلام فرمود: إِیَّاکَ وَ مُصاحَبَهَ الْقاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإِنَّهُ وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فى کِتابِ اللَّهِ فى ثَلاثِ مَواضِعَ «۱۹» از معاشرت و دوستى با کسى که با بستگان خود قطع رابطه کرده بپرهیز، زیرا چنین کسى را در کتاب خدا (قرآن) در سه جا مورد لعن و نفرین یافته‌ام.
بارالها بحق محمّد و آله الطاهرین عمل به آموزه های معصومین علیهم السلام را توشه راهمان قرار بده. اللهم صل علی محمد و آل محمّد و عجّل فی فرج مولانا صاحب الزمان.
پی نوشت ها:
۱٫نساء (۴) ، آیه ۳۶ .
- نساء (۴) ، آیه ۱ .
۳٫نهج البلاغه ، نامه ۳۱ ، ص ۹۳۹ .
۴٫بحارالانوار ، ج ۷۴ ، ص ۱۳۱ .
- وسائل الشیعه ، ج ۶ ، ص ۲۸۷ .
۶٫نهج البلاغه ، خطبه ۱۴۲ ، ص ۴۳۲ .
۷٫استفتاآت ، ج ۱ ، ص ۴۸۸ .
۸٫اصول کافى ، ج ۲ ، ص ۱۵۵ .
- همان ، ص ۶۷۰ .
۱۰٫همان ، ص ۱۵۱ .
۱۱٫اصول کافى ، ج ۲ ، ص ۱۵۰ .
- بحارالانوار ، ج ۶ ، ص ۲۶۴ .
۱۳٫اصول کافى ، ج ۲ ، ص ۱۵۶ .
۱۴٫بحارالانوار ، ج ۷۴ ، ص ۱۱۴ .
۱۵٫اصول کافى ، ج ۲ ، ص ۱۵۲ .
۱۶٫بحارالانوار ، ج ۷۱ ، ص ۱۰۴ .
- بقره (۲) ، آیه ۲۷ ، رعد (۱۳) ، آیه ۲۵ و محمد (۴۷) ، آیات ۲۲ ـ ۲۳ .
۱۸٫محمد (۴۷) ، آیات ۲۲ ـ ۲۳ .
- سفینه البحار ، ج ۱ ، ماده رحم .
۲/شب یلدا شب عبادت
زمستان، بهار مؤمنان
انسان‌هایی که عاشق عبادت هستند و از صمیم دل آن را دوست می‌دارند، تمام وجود خود را وقف عبادت میکنند و هر یک از اعمال و گفتار خود را با نیت تقرب به خداوند انجام می‌دهند. این‌گونه افراد جزء برترین‌های مردم شمرده می‌شوند و ترسی از سختی‌های دنیا ندارند. روزها و شب‌های زمستان، بهترین فرصت برای راز و نیاز و مناجات با خداوند است. امام صادق علیه‌السلام این فرصت نیکو را این‌گونه معرفی میکند: «زمستان، بهار مؤمن است. شب‌هایش طولانی است که برای عبادت نیمه‌شب از آن کمک میگیرد و روزهایش کوتاه است که برای روزه گرفتن از آن مدد می‌جوید». برخاستن از خواب شیرین در دل شب و اندیشیدن در ملکوت آسمان‌ها و زمین، خدا و قدرت او و نیز روزه گرفتن در روزهای کوتاه زمستانی، بهترین و خالص‌ترین عبادت خدای تعالی است. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «روزه زمستان، غنیمتی فرح‌بخش است»
۳/بیان احادیث اهل بیت و تاریخ
امام رضا (ع) : خدا رحمت کند کسی را که این امر ولایت ما را زنده میسازد پرسیده شد امر شما چگونه زنده میشود فرمود علوم و معارف و احادیث ما را فرا گرفته و به دیگران بیاموزد زیرا مردم اگر با زیبایی های سخنان ما آشنا گردند از ما پیروی خواهند نمود. بحارالانوار جلد ۲ صفحه ۳۰
معاویه بن عمار گوید : به امام صادق علیه السلام عرض کردم : مردیست که از شما روایت بسیار نقل کند و میان مردم انتشار دهد و آن را در دل مردم و دل شیعیانتان استوار کند و شاید عابدى از شیعیان شما باشد که در روایت چون او نباشد کدام یک بهترند ؟ فرمود: آنکه احادیث ما را روایت کند و دلهاى شیعیانمان را استوار سازد از هزار عابد بهتر است. اصول کافى-ترجمه مصطفوى، جلد صفحه ۴۰
امام باقر علیه السلام فرمود: آنکه از شما شیعیان به دیگرى علم آموزد مزد او به مقدار مزد دانشجو است با قدرى بیشتر پس از دانشمندان دانش آموزید و آن را به برادران دینى خود بیاموزید چنان که دانشمندان به شما آموختند. اصول کافى-ترجمه مصطفوى، جلد صفحه ۴۲
ابو بصیر گوید شنیدم امام صادق علیه السلام میفرمود: کسى که بدیگرى چیزى آموزد براى اوست مثل پاداش کسى که بآن عمل کند. عرض کردم: اگر باز بدیگرى آموزد همین پاداش براى او هست؟ فرمود: اگر بهمه مردم بیاموزد همان ثواب در باره او جاریست، گفتم: اگر چه معلم بمیرد فرمود: اگر چه بمیرد. اصول کافى-ترجمه مصطفوى، جلد صفحه ۴۲
حضرت باقر علیه السلام فرمود: هر که بمردم درى از هدایت آموزد مثل پاداش ایشان دارد بدون اینکه از پاداش آنها چیزى کم شود و کسى که بمردم درى از گمراهى آموزد مثل گناه ایشان دارد بدون اینکه از گناه آنها چیزى کم شود. اصول کافى-ترجمه مصطفوى، جلد صفحه ۴۳
امام صادق علیه السلام فرمود کسى که حدیث ما را براى سود دنیا خواهد در آخرت بهرهئى ندارد و هر که آن را براى خیر آخرت جوید خداوند خیر دنیا و آخرت باو عطا فرماید. اصول کافى-ترجمه مصطفوى، جلد صفحه ۵۸
وص فرمود: کسى که چهل حدیث از احادیث ما را حفظ کند خدا او را روز قیامت عالم و فقیه مبعوث کند. شرح- مراد از حفظ حدیث یا از برکردن آنست و یا معنى عامى که شامل نوشتن و تصحیح و تدریس و تفکر در آن و نگهداریش از تغییر و تحریف و عمل کردن بمقتضاى آن میگردد و البته همین معنى است که موجب بقاء دین و مذهب تشیع گردیده است. اصول کافى-ترجمه مصطفوى، جلد صفحه ۶۲
حضرت باقر علیه السلام فرمود: از امر مشتبه باز ایستادن بهتر است از بهلاکت افتادن و واگذاردنت حدیثى را که روایت آن برایت ثابت نشده بهتر است از روایت کردنت حدیثى را که بر آن احاطه ندارى.شرح-این حدیث شریف را از لحاظ کلمه «تروه» و احتمالاتى که در تلفظ آن دادهاند معانى مختلفى کرده‌اند ولى تمام آن احتمالات این معنى را در بردارد که حدیثى که از همه جهات برایت روشن و واضح نیست و از مصادیق امر مشتبه است بازایستادن از آن و واگذاشتن آن بهتر از روایت کردنش میباشد اصول کافى-ترجمه مصطفوى، جلد صفحه ۶۳
رسول اکرم (ص) : اگر کسی دو حدیث را بخواند و خودش به آن دو حدیث عمل نماید و آن را به دیگران نیز تعلیم دهد تا آنان نیز از آن دو حدیث بهره مند شوند چنین کوشش و فعالیتی از جانب او بهتر و بالاتر از ثواب عبادت و بندگی حق تعالی به مدت ۶۰ سال. منیه المرید صفحه ۱۸۲
حضرت محمد (ص) : سه بار فرمودند : بار خدایا خلیفه های مرا رحم کن. گفتند یا رسول الله خلیفه های شما چه کسانی هستند ؟ فرمودند آن کسانی که حدیث و سنت مرا تبلیغ کنند و به امت من بیاموزند. امالی شیخ صدوق مجلس سی و چهارم صفحه ۱۸۰
امام صادق (ع) : اگر کسی یک حدیث از معارف اسلامی را به خوبی بفهمد و عمق علمی آن را به درستی درک کند ، بهتر از آن است که هزار حدیث را در حافظه خود بسپارد و آنها را نقل نماید ، و پیروان مکتب اهل بیت به مقام فقاهت نائل نمی شوند ، مگر آنکه نظرات ائمه (ع) را درک کنند و به جهات مختلفه احادیث متوجه باشند. بحارالانوار جلد ۱ صفحه ۱۱۸ ، الحدیث جلد ۱ صفحه ۳۶۶
امام صادق (ع) : احادیث اسلامی را به نوجوانان خود بیاموزید و در انجام این وظیفه تربیتی ، تسریع نمائید ، پیش از آنکه مخالفین گمراه ، بر شما پیشی گیرند و سخنان نادرست خویش را در ضمیر پاک آنان جای دهند و گمراهشان سازند. الحدیث جلد ۱ صفحه ۳۶۵ ، کافی جلد ۶ صفحه ۴۷
امام باقر (ع) : پیروان اسلام در پرتو معرفت واقعی و درک حقایق علمی روایات ، میتوانند به عالیترین مدارج ایمان نائل شوند. بحارالانوار جلد ۱ صفحه ۱۱۸ ، الحدیث جلد ۱ صفحه ۳۶۵
جابر گوید که امام باقر (ع) فرمود : ای جابر به خدا سوگند ، حدیثی که از فردی صادق ، در زمینه حلال و حرام به دست آوردی ، از آنچه خورشید بر آن میتابد با ارزشتر است. بحارالانوار جلد ۲ صفحه ۱۴۶ حدیث ۱۵
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود : هرکس از امت من ، چهل حدیث در باب نیازهای دینی خود حفظ کند ( و عمل کند ) ، خداوند در روز قیامت او را عالمی فقیه گرداند و از عذاب وی چشم پوشد. بحارالانوار جلد ۲ صفحه ۱۵۳ حدیث ۳ ، خصال شیخ صدوق جلد ۲ صفحه ۵۴۱ حدیث ۱۵ ابواب الاربعین
از امام صادق (ع) سوال شد کدام مرد افضل تر است ؟ مردی که سخنان شما را نشر میدهد و آن را در دل شیعیان استوار میکند ، یا مردی عابد که چنین نیست ؟ امام (ع) فرمود : آنکه سخنان ما را نشر دهد و آن را در دل شیعیان استوار سازد از هزار عابد برتر است. اصول کافی جلد ۱ صفحه ۳۳ حدیث ۹
حکمت ۹۸ نهج البلاغه ؛ ضرورت عمل کردن به روایات ؛ (علمى، اجتماعى، تربیتى) و درود خدا بر او، امام علی (ع) فرمود: چون روایتى را شنیدید، آن را بفهمید عمل کنید، نه بشنوید و نقل کنید، زیرا راویان علم فراوان، و عمل کنندگان آن اندکند.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : با یکدیگر ملاقات کنید و به گفتگوی حدیث بپردازید ، زیرا حدیث دلها را صیقل میدهد . دلها زنگار میگیرد ، مانند شمشیر و صیقل آن حدیث است. اصول کافی جلد ۱ صفحه ۵۰ حدیث ۸
ابراهیم کَرخی از امام صادق (ع) روایت کرده است که فرمود : یک حدیث را اگر کاملا فهمیده باشی ، ارزشمندتر از هزار روایت است که ( طوطی وار ) آنرا برای دیگران نقل کنی ، و نیز هیچ یک از شما در قوانین و احکام دین عالم نخواهند بود مگر آنانکه مفهموم های گوناگون از سخن ما را دریافته باشد ؛ یقینا هر جمله ای از گفتار ما به هفتاد گونه تعبیر میگردد که راه خروج از هریک از آنها برای ما باز است. معانی الاخبار جلد ۱ صفحه ۵
۴/بیان قصه‌های قرآنی
خداوند در قرآن کریم بندگان خود را به قصه‌های قرآن توجه داده و هر یک از این سرگذشت‌ها را دارای حکمتی می‌داند که برای انسان‌ها هزاران پند و اندرز در خود نهفته دارد. امام علی علیه‌السلام نیز می‌فرماید: «بهترین داستان، رساترین اندرز و سودمندترین پند، کتاب خدای عزوجل است.» داستان‌ها و افسانه‌های زمینی، پس از چندبار تکرار، کم‌کم تازگی و جذابیت خود را از دست میدهد؛ ولی قرآن تنها کلامی است که هر اندازه هم تکرار شود، “کهنه‌شدنی” نیست. در شب یلدا و شب‌های زمستانی که دور هم جمع می‌شویم و پای صحبت بزرگ‌ترها می‌نشینیم، نیکو و شایسته است به جای داستان‌ها و قصه‌هایی که گاه با خرافات همراه است، به قصه‌های قرآنی توجه کنیم که هیچ‌گاه کهنه نمی‌شود و خرافات در آن راه ندارد.
۵/دقت در آفرینش شب و روز
شب، مایه آرامش و سکون است. با پایان روز و پس از به اتمام رسیدن ساعات تلاش و کوشش در راه کسب روزی، آدمیان در سکوت شب، آرامش خود را می‌یابند و استراحت میکنند. شب‌های طولانی زمستان، فرصت خوبی است تا با دقت در نظام آفرینش وگردش شب و روز، به بزرگی خدای تعالی و کوچکی خود در این نظام هستی اعتراف کنیم. زیبایی‌های شب و درخشش ستارگان در پرده‌های سیاه شب‌های فرو‌رفته در ظلمت و گسترش نور ماه در آسمان‌ها، همه نشان از قدرت بی‌پایان خداوند دارد. در این شب‌ها می‌توانیم به ستایش خدا بپردازیم. چنان‌که امام علی علیه‌السلام میفرمود: «خدای پاک! چه عظیم و پرشکوه است آنچه از آفرینش تو می‌بینیم، و چه خرد است هر بزرگی در برابر قدرت تو، و چه حقیر است آنچه ما می‌بینیم در برابر قدرت ناپیدای تو از دیدگان ما».
۶/حساب‌رسی اعمال روزانه
محاسبه نفس و بررسی کارهای روزانه، ویژگی کسانی است که ایمان حقیقی در جان و دلشان راه یافته است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «پیش از آنکه مورد حساب‌رسی قرار بگیرید، خود به حساب نفستان برسید و پیش از آنکه سنجیده شوید، خود، نفستان را در ترازوی سنجش بگذارید و برای آن روز حساب بزرگ آماده شوید.» کسانی که از فرصت‌های زندگی بهترین بهره‌ها را برده و نیک‌ترین ذخیره‌ها را می‌اندوزند، در راه اطاعت خدا و خویشتن‌داری از نافرمانی او شکیبایی می‌ورزند و روز قیامت بدون محاسبه اعمال به بهشت می‌روند؛ زیرا این افراد در این دنیای فانی، در لحظه‌لحظه زندگی دقت کرده‌اند تا دچار لغزش نشوند. طولانی بودن شب‌های زمستانی و آرامشی که در آن برای آدمی ایجاد میشود، بهترین فرصت برای مراقبت و رسیدگی به اعمال روزانه است.
آفات شب یلدا(بیان ۴آفت)
۱/اسراف و تبذیر
بعضی ها شب یلدا خیلی اسراف میکنند و برخی دیگه آه ندارن که با ناله سودا کنند
اسراف از منظر آیات و روایات
اسراف و تبذیر از گناهانی است که بر کبیره بودنش تصریح شده است
اسراف و تبذیر از گناهانی است که بر کبیره بودنش تصریح شده است. چنانچه در صحیحه فضل بن شاذان از حضرت رضا(ع) و همچنین در روایت اعمش از حضرت صادق(ع) ضمن شماره کبائر، اسراف و تبذیر را ذکر فرموده اند. برای دانستن بزرگی این گناه بعضی از آیات و اخبار رسیده یادآوری می شود و بعد معنا و اقسام آن ذکر می گردد. اینک با هم مطلب را از نظر می گذرانیم:
خداوند در سوره اعراف می فرماید: «بخورید و بیاشامید (از آنچه بر شما حلال شده) ولی از حد نگذرانید به درستی که خداوند دوست نمی دارد تجاوزکنندگان را» (اعراف ۲۹) یعنی خدا مسرفین را دشمن می دارد. بعضی از مفسرین فرموده اند: هر که را خدا دوست ندارد اهل عذاب است زیرا محبت خدا به معنی رساندن ثواب است.
و در سوره انعام می فرماید: «از میوه هر یک از این درختان وقتی میوه کرد بخورید و حق آن را (که خدا معین فرموده از زکات و غیره) بدهید روز بریدن و درویدن آن، و از حد نگذرانید. زیرا خداوند دوست نمی دارد (و نمی پسندد اعمال) اسراف کنندگان را.» (انعام ۱۴)
و در سوره مؤمن می فرماید: «این چنین هدایت نمی فرماید و عقوبت می کند هر اسراف کننده و شک آورنده ای را.»(غافر ۳) و نیز در همین سوره می فرماید: «به درستی که اسراف کنندگان اصحاب آتشند.»(غافر۴۳) در سوره طه می فرماید: «همچنین جزا می دهیم کسی را که اسراف کند و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد و عذاب آخرت سخت تر و باقی تر است»(طه۱۲۶)
در سوره بنی اسرائیل می فرماید: «اسراف مکن و مال خودت را پراکنده نساز، به درستی که اسراف کنندگان برادران شیاطینند (و در دوزخ با ایشان قرین اند) و شیطان به پروردگارش (و نعمت های بی پایان او) سخت (منکر و) کفران کننده است.»(اسرا۲۷)
در تفسیر منهج می نویسد: «کفار عرب معظم اموال خود را به ریا و سمعه خرج می کردند و جهت یک میهمان شتران متعدد ذبح می نمودند تا مردم ایشان را به سخاوت ستایش کنند. حق تعالی ایشان را نکوهش فرموده که در تضییع اموال مانند دیوانند.»
حضرت صادق(ع) می فرماید: «جز این نیست که خداوند اقتصاد (میانه روی) را دوست و اسراف را دشمن می دارد حتی دور انداختن هسته خرما را. زیرا آن هم به کار می آید (چنانچه در عربستان بذر نخل و خوراک شتر است) و همچنین ریختن تتمه آبی که خورده ای (زیرا آن هم در پاره ای از مواقع به کار می آید).(۱)
و نیز می فرماید: از خدا بترس و زیاده روی مکن و سخت گیری هم منما و همیشه در حد وسط باش. به درستی که اسراف از تبذیر است و خداوند فرموده است: تبذیر مکن جز این نیست که هیچ گاه خداوند کسی را بر میانه روی عذاب نخواهد فرمود(۲) یعنی عذاب خدا راجع به اسراف و تقتیر (زیاده روی و سخت گیری) است.
حضرت امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: «هرگاه خداوند اراده خیری به بنده ای بفرماید، او را ملهم می فرماید به میانه روی و حسن اداره زندگی و او را از اسراف و بدی تدبیر دور می فرماید.»(۳)
حضرت صادق(ع) می فرماید: «آیا گمان می کنی خدا به کسی که مال داده به سبب احترام او است، یا به کسی که نداده به واسطه پستی او است. نه چنین است بلکه مال، مال خدا است آن را به عنوان امانت نزد شخص قرار می دهد و اذن داده که به طور میانه روی از آن بخورد و بیاشامد و لباس بپوشد و ازدواج کند و بر مرکب سوار شود و زیادتی آن مال را به فقرا برساند و رفع احتیاجشان کند. پس هرکس به این دستور رفتار کند، آنچه را خورده و آشامیده و پوشیده و سوار شده و نکاح نموده تمام بر او حلال است و اگر چنین نکرده تمام بر او حرام است پس آیه شریفه را خواند که «اسراف نکنید زیرا خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی دارد» سپس (برای زیادتی توضیح) فرمود: آیا گمان می کنی خدا مالی به عنوان امانت به کسی داد پس او اسبی بخرد برای سواری به مبلغ ده هزار درهم در حالی که می توانست اسبی به مبلغ بیست درهم بخرد و کاملا کفایتش را می کرد و کنیزی را به هزار دینار بخرد در حالی که می توانست کنیزی به بیست دینار بگیرد و او را کافی بود در حالی که خداوند فرموده اسراف نکنید (پس چنین شخصی به امانت خدا که مال است خیانت کرده است.)»(۴)
عباسی می گوید از حضرت رضا(ع) در مخارج عائله ام طلب اذن نمودم. فرمود: حد وسط بین دو چیزی که ناپسند است. گفتم فدایت شوم به خدا سوگند که دو چیز مبغوض را نمی شناسم. فرمود «خدا تو را رحمت کند آیا نمی دانی که خدا دشمن می دارد زیاده روی و سخت گیری را.» سپس آیه شریفه را تلاوت فرمود که «بندگان رحمان آنهایند که هرگاه مال خود را خرج می کنند اسراف نمی کنند و تنگ هم نمی گیرند (بخل نمی ورزند) و انفاق شان همیشه بین اسراف و بخل است.»(۵)
از حضرت صادق(ع) مروی است که: «کسی که مالش را به سبب اسراف تلف کرد و فقیر شد دعایش مستجاب نمی شود و چون بگوید خدایا به من مال ده حق تعالی می فرماید آیا تو را به اقتصاد (میانه روی) امر نکردم.»
- معنی اسراف و انواع آن
اسراف به معنای تجاوز از حد و زیاده روی است و آن یا از جهت کمیت است که صرف کردن مال است در موردی که سزاوار نیست «شرعاً یا عقلا» هر چند به مقدار درهمی باشد و یا از جهت کیفیت است و آن صرف کردن مال است در موردی که سزاوار است لیکن بیشتر از آنچه شایسته است. مانند اینکه لباسی به قیمت پانصد تومان بخرد و آن را بپوشد در حالی که لباسی که لایق به حال و شأن او است باید معادل صد تومان باشد.
و بعضی صرف مال را در موردی که سزاوار نیست تبذیر گفته اند و صرف مال را در زیادتر از آنچه سزاوار است اسراف دانسته اند.
حضرت صادق(ع) می فرماید: «لباسی را که برای حفظ آبرو پوشیدن در انظار خلق تهیه کرده ای، آن را در موقع کار کردن یا جایی که مناسب پوشیدن آن نیست به پوشی اسرافست.»(۶)
اسراف به حسب اشخاص مختلف است: باید دانست که اسراف، به اعتبار اشخاص از جهت شأن و شرف و صحت و مرض و جوانی و پیری و از جهت غنا و فقر و زیادی درآمد و کمی آن فرق می کند. زیرا ممکن است صرف فلان مقدار از مال برای لباس مثلا نسبت به شخصی که دارای فلان مقام و شخصیت در اجتماع است یا دارای فلان درآمد است، اسراف نباشد در حالی که نسبت به کسی که چنین نیست اسراف خواهد بود.
بنابراین بیشتر تکلفات وسائل زندگی و معیشت که اکثر مردم به آن مبتلا هستند و هیچ ملاحظه شأن و مداخل خود را نمی کنند و غالباً مبتلا به قرض و پریشانی هستند اسراف است و سببش این است که هر کس همیشه به بالاتر از خودش می نگرد و می خواهد از او کمتر و پایین نباشد و لذا گرفتار اسراف شده و همیشه در سختی و رنج و ناراحتی و نارضایتی و پریشانی به سر می برد. در صورتی که اگر مطابق دستور شرع به زیر دست نگاه می کردند که از آن ها در امور دنیا پایین ترند، هیچ گاه مبتلا به اسراف و ناراحتی های فراوان نمی شدند. پس بیشتر این ورشکستگی ها، از اسراف سرچشمه می گیرد که اگر به دستور شرع و به حکم فطرت و عقل سلیم خود این گناه کبیره را ترک می کردند و در جمیع حالات رعایت اقتصاد و میانه روی نموده، قناعت را پیشه خود می کردند خوشبختی دنیا و آخرت را در می یافتند.
حضرت صادق(ع) می فرماید: «کسی که در معیشت خود میانه روی کند، من ضمانت می کنم که هرگز تهی دست نشود.»(۷)
و در تفسیر آیه شریفه «فلنحیینه حیوه طیبه» یعنی عطا می کنیم به او زندگانی خوش را، امام(ع)می فرماید: «حیات طیبه (زندگی خوش) قناعت است.»(۸)
در کتاب اسلام و مشکلات اقتصادی تألیف سیدابوالاعلی مودودی، پس از اینکه مفاسد کنونی جهانی را تماماً از اسراف و تبذیر سرمایه داران می داند، می نویسد: این ثروتمندان زنا را یکی از لوازم زندگی خود قرار داده و گروهی از زنان را رقاصه های زناکار و عده ای از مردان را دلال های بی همه چیز نمودند.
ایشان شوق شدید و دیوانه واری به بازی ها و سرگرمی های ضدانسانی پیدا کردند و برای همین جهت عده ای از دیوانه ها، رقاص ها، رقاصه ها، هنرمندان، هنر پیشگان و نقاشان را میدان دادند.
و از همین جا بود که فنون جدید هنرهای نوینی پیدا شد که هیچ لزومی برای زندگی شرافتمندانه انسانی نداشت بلکه پیدایش و توسعه آن بر ضرر انسانیت و اخلاق تمام شد- صید و شکار هم یکی دیگر از سرگرمی های مهم و در عین حال منبع ثروت اندوزی سرمایه داران شده و روی همین اصل، عده زیادی از توده مردم را به عنوان اطرافی و اسکورت به خدمت آوردند که برای آنان و سرگرمی شان به شکار و صید بپردازند و اگر این شهوت سرمایه داری گل نکرده بود، آنان نیز صاحب شغل جدی انسانی بودند. این ثروتمندان از خدا بی خبر، گروه قابل توجهی را در راه فراهم ساختن انواع مسکرات از مشروبات الکلی و افیون و حشیش مشغول نمودند. سرمایه داران در به کار بردن ثروت های مادی، حداکثر سوء استفاده را نموده و آن را در ساختن قصرها و آپارتمان ها و کاخ های چند طبقه ای و ایجاد باغ ها و تفریح گاه ها و کاباره ها و تئاترها و عیاش خانه ها از بین بردند.
- باید همه جا میانه روی کرد
در مقابل این آیات و روایات، آیات و اخباری است که امر به اقتصاد و میانه روی در انفاق می کند مانند این آیه شریفه «در عطا کردن امساک بسیار مکن مانند کسی که دستش به گردنش بسته شده باشد. و هر چه داری به مردم مده مثل کسی که دست خود را می گشاید که هیچ در دستش نماند (تا به سبب امساک زیاد نزد عقلا سزاوار ملامت گردی و به سبب بخشش زیاد مغموم و متحیر بمانی) پس بنشینی ملامت و حسرت زده.» (اسرا۳۱)
و در سوره فرقان می فرماید: «بندگان خدا کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند زیاده روی نمی کنند و امساک و بخل هم نمی ورزند بلکه به میانه روی انفاق می کنند.» (فرقان ۶۷)
حضرت صادق می فرماید: «جز این نیست که شخص مالش را در راه حق انفاق می کند درحالی که اسراف کننده است.»(۹)
- جمع بین دو دسته آیات و اخبار
برای جمع این دو دسته از آیات و اخبار و رفع تعارض بین آنها، علما وجوهی ذکر کرده اند: از طبرسی در شرح کافی نقل شده که ممکن است گفته شود: ادله حسن ایثار، راجع به زمان فقر عمومی است مانند صدر اسلام. و ادله اقتصاد راجع به زمان توسعه است. یا اینکه به اعتبار اختلاف حالات گیرنده است. یعنی بعضی از افراد گیرنده به واسطه دارا بودن بعضی مقامات و حالات سزاوار ایثارند و بعضی دیگر سزاوار اقتصاد با آنها است و همچنین نسبت به انفاق کنندگان. یعنی کسانی که دارای مقام یقین و درجه کامل ایمان و صاحب نفس مطمئن اند، سزاوار حال ایشان ایثار است و کسانی که این طور نیستند و پس از ایثار ممکن است دچار اضطراب و پریشانی شوند، سزاوار حالشان اقتصاد کردن است. چنانچه حال عموم مؤمنین غیر از صدیقین چنین است و آیه «ولا تجعل یدک…» هرچند خطاب به پیغمبر- صلی الله علیه وآله وسلم- است لیکن مراد تعلیم به مؤمنین است.(۱۰)
و از شهید اول چنین نقل شده که، ادله حسن ایثار، راجع به ایثار بر خود است یعنی چیزی که شخصاً به آن نیاز دارد به مستحق بدهد. و ادله اقتصاد راجع به کسی است که عیالمند است و نباید دیگری را بر عیالش ترجیح دهد. یعنی چیزی که مورد نیاز عیال است، به مستحق دیگری ندهد. خلاصه ایثار بر نفس مستحب است نه بر عیال و نیز فرموده: مکروه است شخص تمام دارایی اش را صدقه دهد مگر اینکه اطمینان ببرد برای خودش داشته باشد و نیز عیالمند نباشد. (۱۱)
- در خیر اسراف نیست
قول مشهور این است که در خیر اسراف نیست. یعنی اگر کسی برای خدا نه هوای نفس درموردی که دانسته شود رضای خداوند در انفاق است هرچه بدهد اسراف نیست هرچند تمام دارایی اش را بدهد و آیات و روایاتی که دلالت بر حرمت اسراف و لزوم اقتصاد دارد به آن معارضه ندارد.
چون بسط کلام در جواب از این ادله خارج از وضع این نوشتار است. لذا به طور اجمال اشاره می شود که:
خلاصه این روایات، ارشاد به مورد اهم است برای انفاق نه نهی از انفاق کلی و از آنچه در معنای آیه گفته شد جواب از روایت ابن ابی عمیر ظاهر می شود. اما جواب از صحیحه بزنطی محتمل است که در آن موردی که امام(ع) نهی انفاق بیشتر را می فرماید، در آن مورد استحقاق بیش از این انفاق نبوده است. و در روایت فقیه ممکن است اشاره به اشخاصی باشد که انفاق مستحب می کنند درحالی که ترک انفاق واجب کرده اند. و جواب روایت مسعده ظاهرش این است که امام(ع) در جواب ادعا و ایراد صوفیه به آن حضرت نسبت به وجوب ایثار، بیاناتی برای عدم وجوب ایثار فرموده و اینکه انفاق به عیال و ارحام از موارد انفاق فی سبیل الله است و جمله «لو کان نهی الله منه رحمه منه للمؤمنین» که در روایت مذکوره است شاهد است آیاتی که امر به اقتصاد و نهی از زیاده روی در انفاق فرموده تماماً نهی ترحمی و اشفاقی است.
چگونه می توان گفت ایثار مذموم است درحالی که عمل رسول خدا(ص) و ائمه(ع) چنین بود و آیاتی که درباره ایثار اهلبیت(ع) مانند سوره هل اتی و آیه ایثار و آیه نجوی و غیره (بقره۲۷۴) رسیده بزرگ ترین شاهد این مطلب است و روایات وارده درحالات ائمه بسیار است. مانند اینکه حضرت مجتبی(ع) سه مرتبه تمام دارایی خود را با فقرا بالمناصفه تقسیم فرمود و انفاق های حضرت سیدالشهداء(ع) و سایر ائمه مشهور است. از آن جمله حضرت رضا(ع) روز عرفه ای در خراسان تمام دارایی خود را انفاق فرمود. فضل بن سهل گفت: آقا این چه ضرر وغرامتی است که متحمل شده اید؟ فرمود: بلکه این غنیمت بود که بهره من شد. و در روز نوروزی که به خواهش مأمون، آن حضرت جلوس فرموده بود و اموال و هدایای بسیاری نزد آن حضرت جمع شده بود، همه را به یک نفر مداح که اشعاری در مدح اهل بیت(ع) سروده بود مرحمت فرمود.
از حضرت امام حسن عسکری(ع) مروی است که فرمود: «اگر دنیا و آنچه در آن است لقمه شده و آن را به عالم باایمانی دهم، ترسناکم از اینکه در ادای حق او کوتاهی کرده باشم و اگر نادانی فاسقی را از تمام دنیا چیزی به او ندهم جز جرعه آبی که در حال تشنگی به او دهم، می ترسم از اینکه اسراف کرده باشم.»(۱۲)
و خلاصه دو حدیث شریف آن است که اگر تمام دنیا را به مؤمن دانای بااخلاصی دهند هیچ اسرافی نیست چون با مورد است واگر به کافری بس جرعه ای آبی داده شود خوف اسراف است چون احساس به او بی مورد است.
و از بسیاری از بزرگان علما ایثارها نقل گردیده و بعضی هم به آثار عظیمه دنیوی آن نیز رسیده اند که مجال بیان آن در این مختصر نیست.
و بالجمله حسن انفاق در راه خدا هرچه و به هر اندازه باشد بدیهی است و در آن اسراف نیست مگر در صورتی که مستلزم ترک انفاق واجب باشد یا مورد اهمی در بین باشد یا اینکه مورد انفاق استحقاق آن مقدار را نداشته باشد. چنانچه مفصلاً در صفحات قبل ذکر شد.
- اسراف در عقاید و اعمال
آنچه ذکر شد راجع به اسراف در مال بود و چون اسراف در لغت به معنی تجاوز از حد و زیاده روی است، بنابراین در امور اعتقادی و همچنین در تمام افعال و اعمال انسانی متصور است.
اسراف در عقیده آن است که درباره خود یا دیگری چیزی را که دروغ و سزاوار نیست، معتقد شود. مانند اعتقاد فرعون به ربوبیت خودش که گفت: «برای شما غیر از خودم خدایی نمی شناسم.» (قصص ۳۸)
پروردگار عالم او را از مسرفین خواند. چنانچه می فرماید: «فرعون در زمین علو کرد و به درستی که از اسراف کنندگان است.» (یونس ۸۳)
یا اینکه آنچه را که سزاوار تصدیق و اعتقاد آن است باور نکنند مانند اعتقاد به خدا و نبوت پیغمبران و امامت ائمه و معاد وغیره. چنانچه در قرآن مجید می فرماید: «و این چنین جزا می دهیم کسی که از حد بگذراند و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد. و عذاب آخرت سخت تر و باقی تر است.» (طه ۱۲۷)
اسراف در افعال آن است که آنچه را که سزاواری نباشد به جای آورد. یا آنچه سزاوار است بکند ترک نماید. چنانچه قوم لوط را که مرتکب عمل زشت و شنیع لواط می شدند مسرف خوانده و می فرماید: «جز این نیست که شما از روی شهوت نزد مردان می روید و زنان را ترک می کنید بلکه شما گروه اسراف کنندگانید.» (اعراف ۸۱) زیرا بذر را در غیر محل زرع قرار می دهید.
بلکه هر گناه فعلی یا قولی که از انسان سرزند اسراف است و هر گناهکاری مسرف است. چنانچه در سوره زمر می فرماید: «بگو ای بندگان من که اسراف کرده اند به انجام گناهان زیاد بر ضرر نفس های خودشان (یعنی افراط نمودند و از حد معصیت را گذرانده اند) از رحمت خدا نومید نشوید.» (زمر ۵۳) یعنی رو به خدا آورند تا خدا آنها را رحمت فرموده بیامرزد.
سزاوار است که مؤمنین در امور مباح هم سعی کنند که اسرافی از آنها سرنزند مانند اسراف در خواب و بیداری و حرف زدن و خوردن چنانچه در حدیث است خدا دشمن می دارد هر پرخور و پرخوابی را. و به طور کلی هر کاری که به آن اشتغال دارند، سعی کنند از حد تجاوز نکند و برای دانستن شرح و تفصیل این مطلب به کتاب معراج السعاده و حلیه المتقین و سراج الشیعه و غیره، از کتاب هایی که در باب آداب زندگی و معاشرت از نظر شرع مقدس رسیده مراجعه نمایند.
پی نوشت ها
۱- (مستدرک الوسائل، باب النکاح، ابواب النفقات، باب ۲۵، ص ۲۵۷، ج ۱۵)
۲- (مستدرک الوسائل، باب النکاح)
۳- دررالکلم
۴- مستدرک الوسائل، باب النکاح، ابواب النفقات، باب .۲۲
۵- مستدرک الوسائل، باب النکاج، ابواب النفقات، باب .۲۷
۶- مستدرک الوسائل، باب النکاح، ابواب النفقات، باب .۲۲
۷- مستدرک الوسائل، باب النکاح، ابواب النفقات، باب ۲۵، ص .۲۵۹
۸- سفینه البحار، ج ۲، ص .۴۵۲
۹- من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص .۲۵
۱۰- دارالسلام مرحوم نوری، ج ۲، ص .۱۴۹
۱۱- همان، ج ۲، ص .۱۴۹
۱۲- تفسیر علی بن ابراهیم قمی
۲/پر خوری
مذمّت پُرخوری در احادیث و روایات(۱)
همانگونه که می دانید پُرخوری و چاقی احتمال ابتلا به بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی-عروقی، افزایش چربی های خون، فشار خون بالا، دیابت، ناراحتی مفاصل و … را افزایش می دهد. همچنین باعث می شود فرد از نظر ظاهری دارای هیکلی نامتناسب شود که هنگام حضور در جمع افراد ، از نظر روانی دچار اضطراب و ناراحتی گردد.
آیین اسلام نیز انسان را از پُرخوری نهی و اعتدال در خوردن غذا را توصیه کرده است. در این مطلب تعدادی از روایات و احادیث مربوط به پیامبر اسلام (ص) و امامان شیعه را برای شما آورده ایم که همگی بر کم خوری تاکید می کنند. البته منظور از کم خوری که در این روایات آمده است، لاغری نیست ، بلکه منظور مصرف غذا به قدر نیاز و احتیاج بدن( متعادل) است تا فرد دارای بدنی سالم و تندرست باشد. زیرا در حال حاضر بعضی افراد جوان به منظور داشتن هیکلی لاغر (به اصطلاح مانکنی) خیلی کمتر از حد نیازشان غذا می خورند که این کار باعث می شود دچار کمبود مواد مغذی شده و در آینده دچار مشکلات جسمی مانند پوکی استخوان ، کم خونی ، سردرد مزمن ، ضعف و سرگیجه و …. شوند.
باتوجه به احادیث و روایات پایین می توان گفت اگر هر فردی واقعاً به توصیه های بهداشتی و سلامتی قرآن و ائمه عمل می کرد، میزان بیماری ها ومشکلات جسمی و روحی خیلی کمتر از این بود.
رعایت اعتدال در خوردن غذا و کم خوری غیراز تاثیر بر سلامت جسمی افراد ، بر سلامت روحی آنها نیز موثر است. در اینجا تاثیرات جسمی کم خوری را با عنوان “فواید ظاهری کم خوری” و تاثیرات روحی و معنوی آن را با عنوان “فواید باطنی کم خوری” برای شما بیان می کنیم. امیدواریم با توصیه به این رهنمودهای گرانقدر، همواره از جسمی سالم و روحی پُرنشاط برخوردار باشید.
امام علی (ع): زندگی را برای خوردن مخواه، بلکه خوردن را برای زندگی بخواه.
* پیامبر خدا (ص): اگر ساکنان خانه ای به مقدار کم غذا بخورند، خانه شان نورانی می گردد. (المعجم الأوسط،ج۵، ص۲۲۹، ح۵۱۶۵عن أبی هریره، کنزالعمّال، ج۳، ص۳۹۱، ح۷۰۹۳)
* پیامبرخدا(ص): هرکس که خداوند را بسیار تسبیح گوید و به بزرگی یاد کند و در عوض به مقدار کم بخورد و بیاشامد و بخوابد، فرشتگان مشتاق او می شوند. (تنبیه الخواطر، ج۲، ص۱۱۶)
* امام علی (ع) – در حکمت های منسوب به ایشان ــ : زندگی را برای خوردن مخواه، بلکه خوردن را برای زندگی بخواه. (شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص۳۳۳، ح۸۲۴)
* امام علی(ع) – در حکمت های منسوب به ایشان ــ : عاقل را بایسته است که به هنگام شیرینی غذا، تلخی دارو را نیز به یاد داشته باشد.(شرح نهج البلاغه،ج۲۰،ص۲۷۲،ح ۱۴۹)
فواید ظاهری کم خوری:
الف ــ سلامت تن
پیامبر خدا (ص): مادر همه داروها، کم خوری است. (المواعظ العددیّه، ص ۲۱۳)
امام علی (ع): کم خوری، مانع بسیاری از بیماری های جسم می شود. (غررالحکم، ۶۷۶۸ ،عیون الحکم و المواعظ ، ص ۳۷۰، ح ۶۲۴۸)
امام علی (ع): خوراک را کم کن تا بیماری ها را کم کنی. (غرر الحکم، ح۲۳۳۶)
امام علی (ع): هر کس خوراکش کم باشد، دردهایش نیز کم است. (غررالحکم،ح۸۴۰۹،عیون الحکم والمواعظ، ص۴۵۵،ح۸۲۲۰)
امام علی (ع): کم خوری، مایه گرامی داشتن بیشتر خویش است و سلامت را بیشتر استمرار می بخشد. (غررالحکم،ح ۶۸۱۹،عیون الحکم والمواعظ،ص ۳۷۰،ح ۶۲۴۰)
پیامبر خدا (ص): مادر همه داروها، کم خوری است.
امام علی (ع): هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتش بیشتر می شود و اندیشه اش به سامان می رسد. (غررالحکم ، ح۸۸۰۳، عیون الحکم و المواعظ ، ص ۴۳۷ ،ح۷۵۵۹)
امام علی (ع): سلامت تن، از کمی غذا و کمی آب است. (تحف العقول ، ص ۱۷۲، بشاره المصطفی،ص ۲۵ کلا هماعن کمیل بن زیاد، بحارالأنوار،ج۶۶، ص۴۲۵ ،ح۴۱)
امام رضا (ص): اگر مردم در خوردن به کم بسنده می داشتند، بدن هایشان سالم بود. (بحارالأنوار،ج۶۶، ص ۴۲۵ ،ح ۴۱)
امام رضا (ع) : بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود، به گونه ای که آب، نه بیشتر از نیاز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد و خرّمی اش بیشتر می گردد و کشت آن برکت می یابد؛ امّا اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید. بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی، چنین است.[پس،] سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن، ریشه می گسترد. بنگر که چه چیز با تو و با معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی ای برای بدنت سالم تر است، همان را برای خویش مقرّر بدار و خوراک خود گیر. (بحار الأنوار،ج۶۲، ص۳۱۰)
امام علی (ع): هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتی اش بیشتر می شود و اندیشه اش به سامان می رسد.
ب ــ شادابی چهره
پیامبر خدا(ص): برادرم عیسی، از شهری گذر کرد که در آن، مرد و زنی به یکدیگر فریاد می کشیدند. پرسید:« شما را چه شده است؟».
مرد گفت:ای پیامبر خدا! این، زن من است و او را مشکلی نیست. زنی درستکاراست؛ امّا دوست دارم از او جدا شوم.
عیسی گفت:« به هر حال، به من بگوی که او را چه می شود؟»
مرد گفت: بی آن که کهنسال باشد، چهره اش بی طراوت است.
گفت: ای زن! آیا دوست داری دیگر بار، چهره ات پرطراوت شود؟».
زن گفت: آری.
به او گفت: « چون غذا می خوری، از سیر شدن حذر کن؛ زیرا اگر غذا بر سینه سنگینی کند و از اندازه افزون شود، طراوت چهره از میان می رود».
آن زن، چنان کرد و دیگر بار، چهره اش طراوت یافت. (بحارالأنوار،ج۱۴، ص۳۲۰،ح۲۶)
ج ــ طول عمر
لقمان(ع): اگر خوراک انسان اندک باشد، زیاد زنده می ماند. (المواعظ العددیّه، ۷۱)
فواید باطنی کم خوری را در مطلب بعدی به شما خواهیم گفت.
فواید باطنی کم خوری
الف ــ صفای اندیشه
امام علی (ع): هر کس خوراکش کم باشد، اندیشه اش صفا می یابد. (غرر الحکم، ح ۸۴۶۲ ،عیون الحکم و الواعظ ،ص۴۵۶ ،ح ۸۲۳۶)
ب ــ فروغ دل
پیامبر خدا(ص): اگر کسی خوراک خود را کم کند، درونش از نور سرشار می گردد. (الفردوس،ج۱، ص۲۹۰ ،ح۱۱۳۸ عن أبی هریره، کنز العمّال، ج۱۵، ص ۲۴۴،ح۴۰۷۷۲)
پیامبر اسلام(ص): اگر کسی می خواهد خود را از دام شیطان رها کند، باید چربی اضافی بدن خود را با کم خوردن غذا از بین ببرد، زیرا در این صورت می تواند به حضور فرشتگان نائل شود و به آنچه نزد خداست، صحیح و فراوان بیندیشد.
ج ــ رهایی از شیطان
پیامبر خدا (ص): هر کس، از این خرسند می شود که خویش را از ابلیس برهاند، باید گوشت و چربی خود را با کم خوری، آب کند؛ چرا که با کم خوری، حضور فرشتگان و فراوان اندیشیدن در آنچه نزد خداوند است، را به دست می آورد. (الفردوس،ج۳، ص۵۳۶،ح۵۶۷۲عن ابن عبّاس)
پیامبر خدا (ص): با کمی خوراک و نوشیدنی، با نفس خویش جهاد کنید تا فرشتگان بر شما سایه بگسترند و شیطان از شما بگریزد. (تنبیه الخواطر،ج۲،ص۱۲۲)
پیامبر اسلام (ص): دوست داشتنی ترین شما نزد خداوند، کم خوراک ترین و سبک بدن ترین شماست.
د ــ در آمدن به ملکوت آسمان ها
پیامبر خدا (ص): پشمینه بپوشید و میان بر بندید و به گنجایش نیمه ی شکم بخورید تا به ملکوت آسمان ها در آیید. (مکارم الأخلاق، ج۱، ص۲۵۲،ح۷۵۰)
پیامبر خدا (ص): هر کس شکمش پُر باشد، به ملکوت آسمان ها و زمین راه نمی یابد. (تنبیه الخواطر،ج۱، ص۱۰۰عن ابن عبّاس)
ه ــ تقرب به درگاه خداوند
پیامبر خدا(ص): کاستن از خوراک، نزد خداوند، جایگاهی والا دارد. (تنبیه الخواطر،ج۲، ص۱۱۹)
پیامبر خدا (ص): دوست داشتنی ترین شما نزد خداوند، کم خوراک ترین و سبک بدن ترین شماست. (کنز العمّال،ج۱۵،ص۲۶۱،ح۴۰۸۶۹)
امام صادق (ص): نزدیک ترین حالت بنده به خداوند، هنگامی است که شکم وی، سبک باشد. (الکافی، ج۶، ص۲۶۹،ح۴)
پیامبر خدا (ص): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا می یابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد، تنش بیمار و دلش سخت می گردد.
و ــ مجموعه ای از منافع کم خوری
پیامبر خدا (ص): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا می یابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد، تنش بیمار و دلش سخت می گردد. (بحارالأنوار، ج۶۶، ص۳۳۱، ح۵)
امام علی(ع): بر شما باد میانه روی در خوردنی ها؛ چراکه این کار، از اسراف دورتر است و مایه سلامت بیشتر تن می گردد و در پرستش، بیشتر یاری می رساند. (غررالحکم، ح۶۱۵۳، عیون الحکم والمواعظ، ص۳۴۱، ح۵۸۳۳)
مصباح الشریعه ــ درحدیثی که به امام صادق (ع)منسوب است ــ : کم خوری، در میان هر طایفه ای، ستوده است؛ زیرا منفعت باطن و ظاهر، در آن است. (بحار الأنوار،ج۶۶، ص۳۳۷،ح۳۳)
۳/طولانی نشستن در شب
درشب یلدا مراقب باشیم که با دیر خوابی از نماز صبح غافل نشیم و خدای نکرده قضا نشه مومن همیشه به فکر واجبات خودش باید باشه
۴/بیهوده گویی و لغو
یکی دیگر از آفات شب یلدا خدای نکرده در حرفها آبرو ریختن از کسی نباشه مراقب زبان باشیم از غیبت و تهمت و مسخره کردن دیگران و….. بپرهیزیم.
بازدیدها: ۶۹۲
غیراخلاقی است که می‌تواند این سنت‌ها را به معضلی هرساله تبدیل کند و خانواده‌ها را درگیر برخی از این آداب غلط کند.
میوه‌آرایی ارمغان شب یلدا
این کارشناس اخلاق و تربیت حذف رسوم دست و پا گیر را از دیگر عوامل بهره‌گیری بیشتر و بهتر از سنت‌های کهن دانست و متذکر شد: ارمغان شب یلدا برای مردم سال‌های اخیر، تنها در میوه‌آرائی‌ها و تزیین هندوانه و انار خلاصه‌شده است و خانواده‌ها و مخصوصاً بانوان با برنامه‌ریزی یک ماه جلوتر تصمیم می‌گیرند گوی سبقت را در چشم و هم‌چشمی از یکدیگر بربایند، مردان خانواده نیز چنان متعصبانه برخورد میکنند که گویا لازم و واجب است برای خرید پسته دویست هزارتومانی صف بکشند درحالی‌که اسراف کردن بخش جدانشدنی برخی از این دورهمی هاست که به شدت مورد مذمت خداوند قرار گرفته است.
رسوم و رسوم پاگیر کام دورهم بودن را تلخ میکند
وی در ادامه تاکید کرد: موارد ذکرشده مشکلاتی است که می‌تواند یک سنت را به همان اندازه که پتانسیل تأثیر مثبت بر زندگی دارد، تبدیل به یک معضل خانوادگی کند که با شنیدن اسمش تنها اضطراب عدم توانایی پرداخت هزینه‌ها دامن‌گیر مردم شود و حلاوت دورهم بودن به تلخی بگراید.
ابراهیمی در ادامه اذعان کرد: اگر به روایات نگاهی گذرا داشته باشیم به‌خوبی درمی‌یابیم که اسلام برای جمع‌های دوستانه، خانوادگی، گروه‌ها و اجتماعات کوچک و بزرگ ضوابطی از تقسیم کردن نگاه گوینده بین شنونده‌ها گرفته تا جا دادن بین جمع به دیگران را تعیین کرده است تا آن جمع‌ها بتوانند در سایه آن ضوابط به حسنه شدن روابطشان کمک کند به‌طوری‌که امام صادق می‌فرماید «رسول خدا (ص) نگاه کردنش را میان اصحاب تقسیم می‌کرد پـس بـه ایـن و آن بـرابـر نـگـاه می‌کرد» بنابراین می‌توانیم با پیاده کردن این آموزه‌های ظریف و دقیق اخلاقی در جمع‌ها به این سنت‌ها رنگ دینی ببخشیم.
کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی ابراز داشت: بعد از حذف رسوم دست و پاگیر از سنت‌های کهن، جایگزینی اموری که بتواند در تعمیق بخشی این سنت‌ها مؤثر باشد همچون هدر ندادن وقت و غنیمت شمردن فرصت باهم بودن، می‌تواند ما را در جهت بهره‌گیری‌های علمی و معنوی رهنمون سازد به‌طور مثال تشویق به کتاب خواندن و حتی هدیه دادن کتاب به یکدیگر می‌تواند در این امر مؤثر باشد چراکه امروزه مردم، یلدا را تنها در خوراکی‌های جسمی خلاصه میکنند و از خوراک روح غافل‌اند، توصیه و تذکرات بزرگان خانواده در غالب داستان‌ها و خاطره‌ها از دیگر فوایدی است که می‌توان از آن بهره برد.
نفوذ تجمل‌گرایی در آداب و سنن کهن عاملی برای نمایش خودشیفتگی و خودگرایی
وی تجمل‌گرایی در آداب و سنن کهن را عاملی برای نمایش خودشیفتگی دانست و بیان کرد: خانواده اسلامی در نگاه دین، توجهش به امور مادی و دنیوی در حد نیاز است و هدف از تأمین نیازهای مادی برای او، تسهیل صعود به جایگاه‌های بالاتر است، بنابراین غرق شدن در امور مادی دور از شأن انسانی است، تجمل‌گرایی که از مصادیق بارز مادی‌گرایی است بانفوذ خود به سنت‌های بومی و کهن آنها را تبدیل به نمایش خودشیفتگی برخی از مردم کرده است و مامنی برای تجلی خود گرایی ها شده، این اثر ناشی از توجه به لایه‌های سطحی و تقلیل یافته سنت‌ها و عدم توجه به لایه‌های زیرین و حقیقی آنها است.
ابراهیمی افزود: در نگاه اسلام ایجاد تعادل اخلاقی برای فرد، مهم‌ترین هدف در تجویز روابط اجتماعی است. بنابراین هر آنچه بتواند به این تعادل کمک کند مورد تأیید اسلام است، برخی از سنت‌ها و آئین‌ها به دلیل ترکیب شدن با امور غیراخلاقی، نه‌تنها تعادل را برای انسان به ارمغان نمی‌آورند که تنها کش مکش‌های خانوادگی را نتیجه می‌دهند که به همین دلیل مذموم شمرده می‌شوند.
رفتارهای غیراخلاقی موجب آسیب زدن به سنت‌های کهن میشود
وی در ادامه تصریح کرد: دین اسلام دین شادی‌آور است و با آنچه موجبات شادی مردم را فراهم کند به‌طور مطلق مخالف نیست منتها شادی و مصادیق آن تعریف‌شده و دارای ضوابط است، برخی از مردم به سنت‌های موجود در جامعه فقط به چشم عامل شاد کننده نگاه میکنند و می‌خواهند از طریق آنها برای مدت کوتاهی از فکر و خیال‌های زندگی به‌طور موقت راحت شوند به همین دلیل است که می‌بینیم در اکثر مواقعی که مردم شادی‌های یک‌شبه دارند دچار گناه هم می‌شوند، درحالی‌که هدف از شادی و دورهم بودن، به دست آوردن فرصتی برای تفکر در زندگی و تحول رفتاری و تشکر از خداوند است بنابراین روی آوردن به رفتارهای غیراخلاقی آسیب‌های جدی به این سنت‌ها می‌زند که باید مدنظر گرفته شود.
بازبینی سبک زندگی می‌تواند راهبردی مؤثر در برابر مصرف‌گرایی باشد
ابراهیمی ادامه داد: با توجه به اینکه سنت‌ها و آئین‌های بومی و ملی نیز میتوانند در سبک زندگی مردم مؤثر باشند بازبینی سبک‌ها و الگوهای زیستی و ارائه سبک‌هایی که مبتنی بر ارزش‌های دینی و اسلامی باشند ضرورت دارد، بنابراین سوق دادن سنت‌ها به سمتی که کرامت و ارزش‌های انسانی مورد توجه قرار گیرد و ساده زیستی و قناعت در آن نهادینه شود می‌تواند راهبردی مؤثر در برابر مصرف‌گرایی باشد.
وی در پایان متذکر شد: نتیجه اینکه سنت‌های کهن تیغه دو لبه است از یک‌سو می‌تواند در ایجاد تعادل در خانواده و اجتماع کمک‌رسان خوبی، مبتنی بر ارزش‌های دینی باشد اما از سوی دیگر می‌تواند ضربه زننده به تعادل خانواده و اجتماع باشد اگر بخواهد ارزش‌های دینی را دور بزند.
مشاهده در خبرگزاری فارس