طلبه یار | سایتی جامع برای همه طلاب
بسم الله الرحمن الرحیم
فیش منبراعتکاف
اعتکاف وجلوت
**
کانال فیش منبر در ایتا
عرضه در سایت طلبه یار = https://www.talabeyar.ir
انگیزه سازی
دین مبین اسلام همان‌گونه که مؤمنین را به داشتن اوقاتی برای خلوت با خداوند و خلوت با خود توصیه می‌نماید، اوقاتی را نیز برای حضور در اجتماعات مسلمین قرار داده و بر روی این حضور نیز تأکیدات فراوان نموده است. فلذا در کنار مطرح نمودن ثواب‌های فراوان و ترفیع درجات برای حاضرین در عبادات اجتماعی، از عدم حضور مؤمنین نیز به شدت نهی فرموده است. در همین زمینه داستانی از وجود مقدس خاتم انبیاء محمد مصطفی۶ را نقل می‌نماییم.
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله تصمیم گرفت تا خانه‌های گروهی از مردم را که در خانه‌شان نماز می‌خواندند ولی در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند، آتش بزند. پس مردی که نابینا بود نزد پیامبر آمد و گفت: ای رسول خدا همانا من نابینا هستم و چه بسا اذان را می‌شنوم ولی کسی را که مرا به سوی جماعت و نماز با شما بیاورد نمی‌یابم. پس پیامبر به او فرمود: از منزل خویش به مسجد طنابی وصل کن و در جماعت حاضر شو.[۱]
همچنین از وجود نازنین امیرالمؤمنین علی۷ در این زمینه روایتی وارد شده است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
به امام علی علیه السلام خبر رسید که گروهی از مردم برای نماز در مسجد حاضر نمی‌شوند. امیرالمؤمنین۷ برای مردم سخنرانی کرده و در ضمن آن فرمود: «گروهی که برای نماز خواندن با ما در مسجد حاضر نمی‌شوند، حق ندارند با ما غذا بخورند و بیاشامند و مشورت کنند و با ما ازدواج نمایند و حق ندارند از بیت المال مسلمین استفاده کنند، مگر این که در نماز جماعت ما حاضر شوند. نزدیک است که اگر آنها از کار خود دست برندارند، فرمان دهم تا خانه‌های آنان را به آتش بسوزانند.
آن‌گاه امام صادق۷ فرمود: «مسلمانان از خوردن و آشامیدن و ازدواج با آنها خودداری کردند تا این که آنان در نماز جماعت مسلمین حاضر شدند.»[۲]
اقناع اندیشه
اعتکاف همان‌گونه که محلی برای خلوت با خود و خدا می‌باشد، تمرینی برای ایجاد یک رابطه انسان‌ساز با دیگر مؤمنین و نیز تمرین مساوات با ایشان است. همانطور که مطرح کردیم، حضور در این اجتماعات و تلاش برای ایجاد رابطه‌ای سازنده بین مؤمنین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
شاید دلیل اینکه اعتکاف فقط در مساجد جامع قابل انجام است، همین مطلب باشد که انسان در جمع مؤمنین قرار بگیرد؛ همان‌گونه پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد۶ فرمودند:
خَیْرُ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ کَانَ مَأْلَفَهً لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یَأْلَفُ وَ لَا یُؤْلَفُ.
بهترینِ مؤمنان کسی است که جایگاه انس برای مؤمنین باشد و خیری نیست در کسی که نه با دیگران انس می‌گیرد و نه اجازه می‌دهد که با او انس بگیرند.[۳]
لذا فرد با اعتکاف در مساجد پر رفت و آمد و انس با مؤمنین می‌تواند بهتر به خودسازی بپردازد، چرا که امیر بیان حضرت علی۷ می‌فرمایند:
یَا کُمَیْلُ، الْمُؤْمِنُ مِرْآهُ الْمُؤْمِنِ لِأَنَّهُ یَتَأَمَّلُهُ فَیَسُدُّ فَاقَتَهُ وَ یُجْمِلُ حَالَتَه.[۴]
اى کمیل، فرد مؤمن آینه مؤمن است، او را به دقّت مىنگرد و برانداز مىکند تا حاجتش را برطرف نماید و وضعش را اصلاح کند.
فلذا انسان مؤمن می‌تواند با بهره بردن از توصیه‌های مؤمنین و همچنین دقت در رفتارهای خوب ایشان و یافتن عیوب و نقائص خویش، راه خودسازی و سعادت را در این محیط معنوی بیش از پیش برای خویش هموار نماید.
از دیگر فواید حضور در جمع مؤمنین، آگاه شدن از حال ایشان و برآوردن حوائج آنها است، که خود جلوه‌ای از مساوات می‌باشد و توسط پیامبر گرامی اسلام جزء بهترین اعمال شمرده شده است. آن‌جا که فرمودند:
یَا عَلِیُّ سَیِّدُ الْأَعْمَالِ ثَلَاثُ خِصَالٍ إِنْصَافُکَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُسَاوَاهُ الْأَخِ فِی اللَّهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عَلَى کُلِّ حَال.[۵]
یا على، بهترین کارها سه چیز است: خود درباره مردم انصاف دادن، با برادر دینى مساوات کردن و خدا را در هر حال بیاد آوردن.
آری! ثمره این حضور در جمع مؤمنین، کمک به دیگران و حل مشکلات مؤمنین است و ارزش این کار حتی از خود اعتکاف نیز والاتر است؛ همان‌گونه که امام صادق۷ فرمودند:
عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْخَارِقِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ۷ یَقُولُ مَنْ مَشَى فِی حَاجَهِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ یَطْلُبُ بِذَلِکَ مَا عِنْدَ اللَّهِ حَتَّى تُقْضَى لَهُ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِذَلِکَ مِثْلَ أَجْرِ حَجَّهٍ وَ عُمْرَهٍ مَبْرُورَتَیْنِ وَ صَوْمِ شَهْرَیْنِ مِنْ أَشْهُرِ الْحُرُمِ وَ اعْتِکَافِهِمَا فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَنْ مَشَى فِیهَا بِنِیَّهٍ وَ لَمْ تُقْضَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ مِثْلَ حَجَّهٍ مَبْرُورَهٍ فَارْغَبُوا فِی الْخَیْرِ.[۶]
ابراهیم خارقى، گوید: شنیدم امام صادق۷ مىفرمود: هر که در انجام حاجت برادر مؤمن خود راه برود و مزد خود را از خدا بخواهد تا زمانی که حاجت برادرش برآورده شود، خداى (عز و جل) براى او در برابر آن، مانند پاداش یک حجّ و یک عمره پذیرفته شده را بنویسد و روزه دو ماه از ماه‌هاى حرام و اعتکاف دو ماه در مسجد الحرام، و هر که با قصد رضای خدا در آن راه بکوشد و حاجت برادرش برآورده نشود، خدا در برابرش براى او یک حجّ پذیرفته بنویسد. پس در کار خیر رغبت کنید.
با توجه به مطالب مذکور، اهمیت اعتکاف در مساجد و توجه به ثمرات اجتماعی آن معلوم گردید و در پرتو همین مباحث می‌توان به روشنی، تفاوت بین عرفان اسلامی که عرفانی حقیقی و مفید برای رشد و تعالی اجتماع و اشخاص است را با عرفان‌های کاذب درک نمود. زیرا عرفان‌های کاذب غالباً تشویق به جمع‌های خصوصی و مراسمات عجیب و بی‌ثمر می‌نمایند، درحالی که اسلام عزیز عرفان حقیقی را در پرتو حضور در جمع مؤمنین و یاری ایشان می‌داند و به آن تشویق می‌نماید. البته همانطور که قبلاً مطرح شد داشتن خلوت با معبود منافاتی با این حضور اجتماعی و عبادات متعدد اجتماعی از قبیل نماز جماعت و حج و … نخواهد داشت و مجموعه آن خلوت با معبود و این حضورِ مؤثر و یاریِ دیگران است که انسان را به سعادت و عرفان واقعی می‌رساند.
رفتارسازی
ابن عباس می‌گوید: من و حسن بن على۷ در مسجد الحرام بودیم و او در حال اعتکاف بود و خانه خدا را طواف مىکرد. یکى از شیعیان به خدمتش رسید. عرضه داشت: یابن رسول الله: من به فلانى قرضى دارم. اگر مىشود آن را ادا کن. حضرت فرمود: به خداى این خانه سوگند که هیچ چیزى ندارم. عرضه داشت: اگر مىشود از او مهلت بخواه! زیرا مرا به حبس تهدید کرده.
ابن عباس گفت: دیدم حضرت طواف را قطع کرد و با او روانه شد. عرضه داشتم: یابن رسول الله، آیا فراموش کردى که معتکف هستى؟ فرمود: خیر! ولى از پدرم شنیدم که مىفرمود: از رسول خدا۶ شنیدم که فرمودند: هر کس حاجت مؤمنى را برآورد، همانند کسى است که نُه هزار سال، هر روز روزه دار باشد و هر شب براى عبادت قیام کند.[۷]
این ماجرا از میمون بن مهران نیز روایت شده است.[۸]
آری! کمک به مؤمنین این‌قدر مهم است که فرد حتی می‌تواند از اعتکاف خویش خارج شده و بعد از رفع احتیاج ایشان بازگردد و بدین وسیله در مسیر سعادت دنیا و آخرت قرار گیرد.
البته این کار همانطور که گفته شد از ثمرات انس با مؤمنین است و این انس نیز در مراسمات اجتماعی مثل نماز جماعت و حضور در مسجد و اعتکاف صورت می‌پذیرد.
پرورش احساس
روزى حضرت امیرالمؤمنین۷ به حضرت فاطمه۳ فرمود: آیا نزد تو طعامى هست که با آن صبحانه بخورم؟
فاطمه۳ گفت: به حق آن خداوندى که پدرم را گرامى داشته است به پیغمبرى، و تو را گرامى داشته است به وصایت، که در این بامداد نزد من هیچ طعامى نیست تا براى تو حاضر کنم. دو روز بود که طعامى نداشتم به غیر از آنچه نزد تو مى‌آوردم، از خود و فرزندان خود باز مى‌گرفتم و تو را بر خود و ایشان مقدّم مى‌کردم.
حضرت علی۷ فرمود: اى فاطمه! چرا در این دو روز مرا با خبر نمى‌کردى که طعام در خانه نیست تا براى شما طعامى طلب کنم.
فاطمه۳ گفت: اى ابوالحسن! من شرم مى‌کنم از خداى خود که تو را تکلیف کنم بر چیزى که قادر بر آن نیستى. حضرت علی۷ از خانه بیرون آمد با اهتمام تمام و وثوق عظیم به خداوند خود، یک دینار قرض کرد. خواست از براى عیال خود طعامى بگیرد. ناگاه در بین راه مقداد را ملاقات کرد، در روز بسیار گرمى که حرارت آفتاب از بالاى سر و از زیر پا او را فرو گرفته بود و حالش را متغیر گردانیده بود.
چون حضرت او را در آن وقت با آن حال مشاهده کرد، گفت: اى مقداد! در این ساعت گرم براى چه از خانه بیرون آمده‌اى؟
مقداد گفت: اى ابوالحسن! از من درگذر و از حال من سؤال مکن. حضرت فرمود: اى برادر! مرا جایز نیست که از تو درگذرم، مادامى که بر حال تو مطلع نگردم.
باز مقداد مضایقه کرد. حضرت اصرار فرمود، پس مقداد گفت: به حق آن خداوندى که گرامى داشته است محمد۶ را به پیغمبرى و تو را وصى او گردانیده است که از خانه بیرون نیامده‌ام، مگر براى شدت گرسنگى و عیال خود را در خانه گرسنه گذاشته‌ام، چون صداى گریه ایشان را شنیدم تاب نیاوردم، و با این حال از خانه بیرون آمدم.
چون حضرت بر حال مقداد مطلع گردید، اشک از دیده‌هاى مبارکش فرو ریخت و آن قدر گریست که محاسن مبارکش تر شد و فرمود: سوگند یاد مى‌کنم به آن خداوندى که تو به او سوگند یاد کردى که من نیز از براى این کار از خانه بیرون آمده‌ام و یک دینار قرض به هم رسانیده‌ام. اکنون تو را ایثار مى‌کنم بر نفس خود. پس دینار را به مقداد داد و از شرم به خانه نرفت و به مسجد آمد و نماز ظهر و عصر و مغرب را با رسول خدا۶ ادا کرد.
چون حضرت رسول۶ از نماز مغرب فارغ شد، به امیرالمؤمنین۷ گذشت که در صف اول نشسته بود، پس به پاى مبارک خود اشاره کرد که برخیز! پس حضرت برخاست و از پى حضرت رسول خدا۶ روان شد، و بر در مسجد به آن حضرت رسید و سلام کرد. حضرت رد سلام او کرد و فرمود: یا على! آیا طعامى دارى که ما امشب تناول کنیم؟
پس امیرالمؤمنین۷ از شرم ساکت شد و جواب نفرمود.
حضرت رسول۶ به وحى الهى دانسته بود آنچه بر آن حضرت در آن روز گذشته، و حق تعالى او را امر کرد تا در آن شب نزد على بن ابى طالب۷ افطار کند. چون رسول خدا۶ او را ساکت یافت فرمود: ای ابوالحسن! چرا جواب نمى‌گویى؟ یا بگو نه، تا من برگردم؛ یا بگو آرى، تا بیایم.
پس على۷ از روی شرم و برای تکریم رسول خدا، گفت: تشریف بیاورید.
سپس پیامبر اکرم دست او را گرفت و با یکدیگر روانه شدند تا به خانه فاطمه۳ رسیدند.
فاطمه۳ در جاى نماز خود نشسته بود، از نماز فارغ شده و در پشت سرش کاسه‌اى گذاشته بود که بخار از آن برمى‌خاست.
چون صداى حضرت رسول۶ را شنید، از جاى نماز خود بیرون آمده و بر آن حضرت سلام کرد، و فاطمه عزیزترین مردم نزد آن حضرت بود. پس حضرت جواب سلام او گفت و دست مبارک خود را بر سر او کشید و گفت: اى دختر! خدا تو را رحمت کند، امشب را چگونه گذراندی؟
فاطمه۳ گفت: به خیر و خوبى گذراندم.
رسول خدا۶ فرمود: طعامى براى ما بیاور که تناول کنیم تا خدا تو را رحمت کند و کرده است. پس فاطمه۳ آن کاسه را برداشت و نزد رسول خدا۶ و امیرالمؤمنین۷ گذاشت.
چون امیر مؤمنان على۷ آن طعام را مشاهده نموده و بوی آن را استشمام کرد، از روى تعجب به فاطمه۳ نظر نمود. فاطمه۳ گفت: سبحان الله! چه بسیار از روى تعجب و شدت به من نظر مى‌کنى. آیا بدى کرده‌ام که مستوجب سخط و غضب تو گردیده‌ام؟
حضرت علی۷ فرمود: از آن تعجب مى‌کنم که امروز سوگند یاد کردى که دو روز است طعام تناول نکرده‌ای و هیچ طعام در خانه نداری و اکنون چنین طعامى نزد من آورده‌اى.
پس حضرت فاطمه۳ به سوى آسمان نظر کرد و گفت: پروردگار آسمان و زمین مى‌داند سوگندى که یاد کردم حق بود.
حضرت علی۷ گفت: اى فاطمه! از کجا آورده‌اى این طعام را، که مانند این طعام در رنگ و در بو ندیده‌ام، و از این نیکوتر طعامى نخورده‌ام.
پس حضرت رسول اکرم۶ دست مبارک خود را در میان دو کتف على۷ گذاشت و از روى لطف فشرد و فرمود: یا على! این بدل دینار تو است که به مقداد دادى و این طعام، جزاى دینار تو است از جانب خدا، و خدا روزى مى‌دهد هر که را مى‌خواهد، بدون حساب.
پس رسول خدا۶ گریان شد و گفت: حمد و سپاس خداوندى را که شما را از دنیا بیرون نبرد تا آن که تو را به منزله زکریا گردانید و فاطمه را به منزله مریم دختر عمران.[۹]
آری! اهل بیت عصمت: این‌گونه در خلوت و جلوت در فکر یاری دیگران بودند و از حق خود به مؤمنین ایثار می‌نمودند و خداوند متعال نیز پاداش بی‌نهایت به ایشان کرامت فرموده است. حال ما به عنوان شیعیان ایشان وظیفه داریم تا در پیروی از آن انوار مقدسه در انصاف و مواسات با مؤمنین کمال تلاش خویش را نموده و باعث زینت اهل بیت: باشیم.
[۱] محمد بن الحسن الطوسی، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج۳، ص: ۲۶۶
[۲] محمد بن الحسن الطوسی، الأمالی ، النص، ص: ۶۹۷
[۳] محمد بن الحسن الطوسی، الأمالی ؛ النص ؛ ص۴۶۲
[۴] حسن بن علی بن شعبه حرانی، تحف العقول، النص، ص: ۱۷۳
[۵] حسن بن علی ابن شعبه حرانی، تحف العقول، النص، ص: ۷
[۶] محمد بن یعقوب بن اسحاق الکلینی، الکافی (ط – الإسلامیه) ؛ ج۲ ؛ ص۱۹۴
[۷] احمد بن محمد بن فهد حلی، عده الداعی و نجاح الساعی، ص ۱۹۲
[۸] محمد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۸۹
[۹] محمد بن الحسن الطوسی، الأمالی، النص، ص۶۱۶
بازدیدها: ۱۲۷
